Sztuka asyryjska

Sztuka państwa asyryjskiego ukształtowała się pod wpływem tradycji południowej Mezopotamii (sztuki Sumeru, Akadu i Babilonii) oraz sztuki ludów podbitych i ościennych (Hetytów, Hurytów, Semitów i ludów Urartu i Iranu). W okresie staroasyryjskim (1poł. II tys. p.n.e.) odrębność sztuki asyryjskiej nie zaznaczyła się jeszcze w sposób wyraźny. Właściwy jej rozwój można zaobserwować w okresie średnioasyryjskim (2 poł. II tys. p.n.e.). W architekturze, oprócz powszechnie używanej w Mezopotamii gliny, Asyryjczycy stosowali również kamień w postaci ortostatów. Miasta asyryjskie były otoczone murami oraz fosami. Sytuowano je w miejscach z natury obronnych. W najbardziej obronnym punkcie miasta znajdowała się otoczona odrębnym murem cytadela, wewnątrz której mieścił się kompleks pałacowy i okręgi świątynne. Budowle pałacowe zazwyczaj tworzyły zespoły pomieszczeń skupionych wokół wewnętrznych dziedzińców. Mury okazalszych budowli, jak zwykle w Mezopotamii, były rozczłonkowane ryzalitami i często pozbawione otworów okiennych. Powstał typ podwójnej świątyni asyryjskiej, symetrycznej, z podłużną cellą, z usytuowanymi poprzecznie przedsionkami. W okręgu świątynnym pojawiły się ziguraty.

Świątynia Imgurenlil   (fragment drzwi)
British Museum, London

Brązowe drzwi

Odpoczynek pod pnączem winorośli
British Museum, London

Wojowniczość i zaborcza polityka Asyrii wywarły wpływ na twórczość plastyczną. Na czoło wysunęła się tematyka wojenna, ideałem stał się człowiek obdarzony siłą fizyczną potężny król, dobry oficer, waleczny żołnierz. Z okresu nowoasyryjskiego (koniec II i 1 poł. I tys. p.n.e.) pochodzą pozostałości zespołów pałacowych dawnych stolic Kalchu, Niniwa, Durszarrukin. Pałace składały się z licznych, różnej wielkości pomieszczeń o różnorakim przeznaczeniu, zgrupowanych wokół wewnętrznych dziedzińców.

Lamassu
Paryż, Luwr

Lamassu

Wejścia do pałacu strzegły ogromne posągi kam. (lamassu uskrzydlone byki lub lwy o ludzkich głowach). Świątynie z ziguratem tworzyły jeden kompleks (np. podwójna świątynia Anu i Adada w Aszur). Rzeźba nowoasyryjska jest reprezentowana przede wszystkim przez posągi władców, dostojników, bóstw i geniuszy. Postacie o wydłużonych proporcjach są ukazywane frontalnie, w sposób hieratyczny, szaty i atrybuty władzy są oddane z ogromnym pietyzmem. Obnażone partie ciała przedstawiano w sposób konwencjonalny, podkreślając wyraźnie muskulaturę. Reprezentatywnym dziełem tego typu jest posąg Aszurnasirpala II z IX wieku p.n.e.

Umierająca Lwica
British Museum, London

Umierająca Lwica
British Museum, London

Najbardziej rozpowszechnioną dziedziną sztuki asyryjskiej była płaskorzeźba, zazwyczaj związana z architekturą (dekoracja ścian), nosząca ślady polichromii. Tematykę przedstawień stanowiły sceny kultowe, dworskie, batalistyczne i myśliwskie, gloryfikujące osobę władcy, a z biegiem czasu także sceny z życia codziennego (np. budowa domów, wyładunek towarów). Znane są reliefy z Kalchu (X wiek p.n.e.) ukazujące przede wszystkim sceny kultowe (adoracja drzewa życia). Wśród reliefów wyróżnia się kilka kolejnych stylów, które charakteryzuje precyzja szczegółu, pomimo generalizacji przejrzysta, najczęściej pasowa kompozycja, studium anatomii, zwłaszcza zwierząt, wyobrażonych z mistrzowską ekspresją i trafną obserwacją ruchu.

Scena łowiecka z Asurbanipalem
British Museum, London

Przedstawieniom towarzyszą często napisy wyjaśniające i uzupełniające treść sceny. Dość powszechne są, znane już z poprzednich okresów, kamienne obeliski, na których w kompozycji pasowej ukazywano sceny historyczne (np. tzw. czarny obelisk Salmanasara III). Odkryto fragmenty malowideł ściennych (m.in. w Nuzi XV-XIV wiek p.n.e., Aszur IX wieku p.n.e., Durszarrukin VIII wiek p.n.e.) wielo- i jednobarwnych, o tematyce podobnej jak w płaskorzeźbie. 

Gliptykę reprezentują małe pieczęcie cylindryczne z kamieni półszlachetnych zdobione przeważnie scenami kultowymi. Sprzęty, szkatułki i in. przedmioty zdobiono często reliefowymi plakietkami z kości słoniowej. Metalowe naczynia (głównie z brązu) zdobiono ornamentami geometrycznymi lub przedstawieniami figuralnymi. Sztuka asyryjska, mimo wielu zapożyczeń formalnych i oficjalnego charakteru, osiągnęła wysoki poziom artystyczny i wywarła znaczny wpływ na dalszy rozwój sztuki Bliskiego Wschodu (np. w Iranie), a przez nią oddziałała również na sztukę grecką.