Sztuka perska

Fryz Nieśmiertelnych
Paryż, Luwr

Skrzydlate lwy, Paryż, Luwr?

Sztuka perska związana jest z okresami panowania: Achemenidów, Seleucydów, Partów i Sasanidów (od połowy VI wieku p.n.e. do połowy VII wieku n.e.). W ukształtowaniu sztuki Achemenidów, spadkobierczyni kultur irańskich, dużą rolę odegrały wpływy Asyrii, Urartu, Babilonu, Elamu, Egiptu i częściowo Grecji; wnosząc niewiele własnych idei twórczych, sztuka perska tego okresu połączyła elementy obcych kultur w harmonijną całość; była to sztuka dworska, nacechowana uroczystą powagą i monumentalizmem, świadcząca o potędze władców. W architekturze wyróżniały się wspaniałe założenia pałacowe (Suza, Persepolis, Pasargady) z wielkimi salami audiencyjnymi (apadanami), wspartymi na kolumnach z kapitelami w kształcie dwóch protomów byka, reprezentacyjnymi schodami zdobionymi reliefami, bramami dekorowanymi postaciami uskrzydlonych byków o ludzkich głowach; ściany zdobiono glazurowaną cegłą lub kamiennymi reliefami (ortostaty).

Kolumna perska Paryż, Luwr

Kolumna perska Paryż, Luwr

Groby królewskie kuto w skale (Naghsz-e Rustam); odrębny typ stanowi grobowiec Cyrusa II Starszego w Pasargadach; wolno stojące mauzoleum na podwyższeniu; typowym sanktuarium były tzw. ołtarze ognia. Rzeźbę reprezentował głównie relief (sceny wojenne, dworskie, kultowe itp.) o kompozycji pasowej i hieratycznym ustawieniu postaci, przedstawianych z profilu; ornamentyka roślinna i motywy zwierzęce; wysoki poziom rzemiosła artystycznego (m.in. toreutyka, wyroby jubilerskie i gliptyka). 

Fryz lwów

Fryz lwów

Sztuka okresu Seleucydów (1 poł. III w. p.n.e.) jest mało znana, nawiązywała ona do tradycji miejscowych i wzorów greckich. Zachowały się ruiny świątyń, drobna plastyka, reliefy naskalne; monety. Od połowy III wieku p.n.e. do 1 ćwierci III wieku n.e. Persja była częścią państwa Partów, a jej kultura artystyczna weszła w krąg sztuki Partów. Ostatnią fazą rozwoju sztuki perskiej była sztuka Sasanidów (226-651/652), dworska, na wysokim poziomie artystycznym, łączyła elementy sztuki perskiej z wpływami innych kultur. Nastąpił wówczas wielki rozwój architektury miejskiej; miasta zakładano najczęściej na planie koła (Firuzabad) lub prostokąta (Biszapur) i otaczano murami obronnymi; budynki wznoszono z kamienia, cegły palonej i suszonej; pałace odznaczały się monumentalnością i symetrią układu (Biszapur, Sarwestan, Firuzabad); wnętrza ich zdobiły malowidła ścienne, mozaiki i reliefy (w układzie pasowym, hieratycznym i izokefalicznej manierze) w stiuku; tematem przedstawień są sceny symbol. przekazania władzy królowi, triumfy oraz walki; w końcowym okresie panowania Sasanidów (VI wieku n.e.) pojawiły się także reliefy ze scenami polowań i doskonale oddanymi przedstawieniami zwierząt (w grocie Tagh-e Bostan) oraz nieliczne okazy rzeźby pełnej; rozkwit miniaturowego malarstwa książkowego; wspaniałe wyroby rzemiosła artystycznego (prace w metalu, szkło, tkaniny wełniane i jedwabne). Podbój arabski (651) nie zniszczył całkowicie sztuki Sasanidów, która wywarła silny wpływ na kształtującą się sztukę Islamu; wiele jej elementów przejęła również sztuka bizantyjska, a za jej pośrednictwem także średniowieczna Europa.

Ceramika w "stylu Suzy"

Ceramika w "stylu Suzy"

Ceramika w "stylu Suzy"